محیط‌بانان تنها، پارک‌های ملی بی‌دفاع: ضرورت هوشمندسازی حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی
پارک ملی گلستان نه فقط یک محدوده‌ی حفاظت شده، که قلب تپنده‌ی تنوع زیستی ایران است؛ زیستگاهی که از دشت‌های نیمه‌خشک گرفته تا جنگل‌های انبوه، ده‌ها گونه کمیاب جانوری و گیاهی را در خود جای داده است. حفاظت از این میراث ملی، نه تنها یک مسئولیت محلی، بلکه یک وظیفه ملی و جهانی است؛ وظیفه‌ای که بر دوش محیط‌بانان فداکار گذاشته شده، اما سال‌هاست که این سربازان طبیعت، تنها و بی‌دفاع رها شده‌اند.
شهادت کاظم مصدق در اردیبهشت ۱۴۰۴، دومین زخمی است که طی کمتر از نیم دهه بر پیکر محیط‌بانی پارک ملی گلستان وارد شد. پیش از او، تاج‌محمد باشقره در مهرماه ۱۳۹۷ به دست شکارچیان غیرمجاز به شهادت رسید؛ دو نام که به نمادهای خاموش مظلومیت محیط‌بانان تبدیل شده‌اند. این تکرار تلخ نشان می‌دهد که مشکلات ساختاری حفاظت از محیط زیست، دیگر موضوعی فرعی نیست؛ بحرانی است که جان انسان‌ها را می‌گیرد.
محیط‌بانان در شرایطی وظیفه‌ی خطیر حفاظت از این گنجینه‌های طبیعی را برعهده دارند که کمبود امکانات اولیه، نبود حمایت‌های قانونی مؤثر، و نبود تجهیزات مدرن، آن‌ها را در مقابل خطرات جدی بی‌دفاع کرده است. سلاح‌های قدیمی، بی‌سیم‌های کم‌برد، خودروهای فرسوده و کمبود تجهیزات انفرادی، جایی برای دفاع مؤثر باقی نمی‌گذارد. در مقابل، شکارچیان غیرمجاز با استفاده از سلاح‌های پیشرفته، خودروهای مجهز و گاه حمایت‌های پنهان، طبیعت را عرصه تاخت‌وتاز خود کرده‌اند. همین عدم توازن در امکانات، تبدیل به عامل اصلی تلفات جانی در میان محیط‌بانان شده است.
افزون بر همه‌ی این‌ها، اهمیت بالای زیستگاه‌هایی چون پارک ملی گلستان در تداوم حیات گونه‌های نادر، بازسازی اکوسیستم‌های تخریب شده و حفاظت از منابع طبیعی حیاتی، اقتضا میکند که نگاه به حفاظت، از حالت سنتی خارج شود و به یک پروژه‌ی ملی مبتنی بر تکنولوژی‌های نوین بدل شود. امروز دیگر نمی‌توان با گشت‌های سنتی و حضور فیزیکی محدود، انتظار داشت از مناطق وسیع و صعب‌العبور حفاظت مؤثری صورت گیرد. راهکار روشن است: هوشمندسازی.
پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده باید به پهپادهای شناسایی مجهز شوند تا حضور متخلفان حتی در نقاط دورافتاده رصد شود. دوربین‌های تله‌ای هوشمند و سنسورهای حساس به حرکت می‌توانند حضور انسان یا وسیله‌ی نقلیه را به سرعت به مراکز کنترل گزارش دهند. نصب سامانه‌های مرکزی مانیتورینگ، بهره‌گیری از ارتباطات ماهواره‌ای، و آموزش محیط‌بانان برای کار با این تجهیزات، الزامات فوری حفاظت از حیات وحش کشور است. در کنار این ابزارها، افزایش تعداد نیروهای آموزش دیده، ایجاد یگان‌های واکنش سریع، و ارتقاء حمایت‌های قانونی از محیط‌بانان باید در اولویت قرار گیرد.
کاظم مصدق و تاج‌محمد باشقره، نام‌های فراموش‌شدنی نیستند. آن‌ها نه در دفترهای رسمی و آمارهای خشک، که در روح زنده‌ی جنگل‌ها، دشت‌ها و کوه‌های ایران جاودانه شده‌اند. حفاظت از زیستگاه‌هایی که آنان جان خود را برایش فدا کردند، دیگر فقط وظیفه محیط‌بانان نیست؛ مسئولیتی است که بر دوش همه‌ی ما سنگینی میکند. اگر امروز از این زیستگاه‌ها پاسداری نکنیم، فردا طبیعتی برای حفاظت باقی نخواهد ماند.
عقیل مهقانی: فعال رسانه و محیط‌زیست